خواص دارویى گیاه صبر زرد

گفت وگو با دکتر شمس على رضازاده، رئیس پژوهشکده گیاهان دارویى جهاد دانشگاهى، درباره خواص دارویى گیاه صبر زرد
:
گیاه دارویى صبر زرد، معروف به آلوئه ورا، از گونه هاى مهم دارویى است که کاشت آن از زمان هاى گذشته در مناطق گرم و خشک رواج داشته و براى درمان انواع بیمارى ها بکار مى رفته است. در ایران، در چند سال اخیر، طرح کشت و تکثیر این گیاه بطور جدى دردست بررسى و اجرا است و در حال حاضر پروژه تکثیر این گیاه از طریق کشت بافت به اتمام رسیده و مرحله تجارى آن نیز در حال انجام است. براى آشنایى بیشتر از خواص و کاربرد این گیاه با دکتر شمس على رضازاده، رئیس پژوهشکده گیاهان دارویى جهاد دانشگاهى به گفت وگو نشسته ایم.

*** تاریخچه کاشت گیاه آلوئه ورا به چه زمانى بازمى گردد
گیاه دارویى آلوئه ورا، از انواع گیاهان چندساله است که کاشت آن از هزاران سال پیش در مناطق مختلف دنیا رواج داشته و در طب سنتى مورد توجه بوده است. در کشورهاى خارجى کاشت و بهره بردارى این گیاه در حجم انبوه از سال ۱۹۹۶ آغاز و حجم معادلات تجارى آن در ۱۰ سال گذشته از 25 میلیارد دلار به ۱۱۰ میلیارد دلار رسیده است. در ایران نیز، کاشت این گیاه از حدود سه سال پیش آغاز شد و از اوایل امسال طرح کاشت این گیاه در حجم انبوه در حال اجراست.
*** مشخصات ظاهرى گیاه صبر زرد چیست و در چه مناطقى یافت مى شود
این گیاه چند ساله داراى برگ هاى گوشتى با ظاهر بوته اى انبوه است، ارتفاع آن در حدود ۵۰ تا ۶۰ سانتى متر است و برگ هاى نیزه اى مانند دارد. آلوئه ورا در مناطق گرمسیرى و جنوبى کشور بیشتر یافت مى شود و در مناطقى که داراى منابع آبى کمى هستند، به راحتى قابل کاشت است.
*** موارد استعمال این گیاه در گذشته به چه صورت بوده است
گیاه آلوئه ورا از زمان هاى قدیم براى درمان بسیارى از بیمارى هاى مختلف به کار مى رفته است و تاریخچه استفاده از این گیاه در طب سنتى به ۱۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح(ع) مى رسد که از آن براى درمان ناراحتى هاى پوستى و به عنوان ملین و رفع عفونت ها استفاده مى شده است.
*** کشت و تکثیر گیاه صبر زرد در حال حاضر به چه صورت انجام مى شود
کشت این گیاه از طریق بذر یا پاجوش انجام مى گیرد اما تکثیر از طریق بذر با مشکلاتى از جمله تغییرات ژنتیکى گیاه همراه است. بدین معنا که محصول هر سال با سال قبل تفاوت پیدا مى کند اما در روش کشت از طریق پاجوش، تکثیر گیاه به سرعت انجام مى شود. در این روش کشت، در هر گیاه دو ساله در مدت شش ماه، یک تا سه پاجوش ایجاد مى شود و در مدت زمانى کوتاه مى توان مزرعه را دو برابر کرد. در حال حاضر در دنیا تکثیر این گیاه از طریق کشت بافت انجام مى شود. این روش بسیار پرسرعت است و با استفاده از این روش، سرعت تکثیر ۳۰ تا ۱۰۰ بار بیشتر مى شود و ظرف مدت شش ماه مى توان ۱۰۰ پایه گیاه تولید کرد.
*** در حال حاضر کشت گیاه آلوئه ورا به صورت انبوه در چه مناطقى صورت مى گیرد
در مرحله تجارى، براى تولید این گیاه تا سقف ۱۰۰ هزار قرارداد تولید داریم که کشت آن در مناطق مختلفى از تهران، شهریار و کرج انجام مى شود. در بعضى مناطق کشت و تکثیر گلخانه اى صورت مى گیرد.
*** چه مشکلاتى در فرآیند تولید وجود دارد
مشکل خاصى در فرآیند کشت و تولید وجود ندارد. تنها برخى هزینه هاى ظاهرى مانند هزینه هایى که صرف نیروهاى خدماتى و افراد متخصص در مسیر تولید مى شود کمى زیاد است اما بطور کلى کاشت این گیاه مزایاى زیادى دارد.
*** در زمینه تولید، چه فرآورده هایى ارائه مى شود
در حال حاضر، فرآورده هاى مختلف این گیاه در صنایع مختلف غذایى (انواع نوشابه ها، کمپوت و ‎/‎/‎/) صنایع آرایشى و بهداشتى (انواع کرم ها، لوسیون، شامپو، صابون و شوینده ها و ‎/‎/‎/) و صنایع دارویى (کپسول، قرص جوشان و ‎/‎/‎/) در جهان تولید و عرضه مى شود. در حال حاضر این گیاه از سوى تولید کننده خریدارى مى شود و ژل نهفته در برگ هاى آن در تولید محصولات دارویى، آرایشى و بهداشتى به کار مى رود. تاکنون بیش از دو هزار فرآورده بهداشتى و آرایشى و بیش از ۱۰۰ نوع ماده دارویى از ترکیبات این گیاه تولید شده است.
*** شیوه استفاده از این گیاه در صنعت داروسازى به چه صورت است
شیرابه خشک این گیاه، داراى ۱۵ درصد مشتقات هیدرو الکى آنتراسن است که بلافاصله پس از قطع برگ شروع به خارج شدن مى کند. این شیرابه محتوى مقادیرى از روغن هاى فرار و رزین است که در ساخت انواع داروها بکار مى رود. همچنین ژل موجود در برگ ها خاصیت دارویى دارد و برخلاف صمغ ها فاقد چسبندگى است.
*** خواص درمانى گیاه صبر زرد چیست
از گیاه آلوئه ورا در روش هاى درمانى به صورت خوراکى و موضعى استفاده مى شود. شیره برگ داراى آنتراکینون است و به عنوان ملین به کار مى رود. کاهش قند خون، بهبود التهابات دستگاه گوارش، التیام زخم هاى پوستى، قابلیت جذب اشعه فرابنفش، جلوگیرى از آفتاب سوختگى و تسریع التیام زخم هاى سوختگى درجه یک و دو از کاربردهاى درمانى این گیاه است. از این گیاه در ساخت انواع کرم هاى مرطوب کننده، جوان کننده هاى پوست و درمان آکنه استفاده مى شود.
*** آیا مصرف این گیاه عوارضى هم دارد
تاکنون گزارش علمى مبنى بر احتیاط در مصرف آن یا عوارض مصرفى این گیاه ارائه نشده است، اما توصیه مى شود این گیاه در دوران باردارى و شیردهى به صورت خوراکى مصرف نشود. همچنین آب زرد رنگ تلخ تهیه شده از گیاه براى مصرف پوستى استفاده نشود. نکته دیگر، عدم استفاده از شیرابه بیرونى بخش سبزرنگ گیاه است که در صورت مصرف دچار تحریکات شدید گوارشى مى شود.
*** گیاه آلوئه ورا در گلدان و فضاى خانه قابل کاشت است
کاشت و نگهدارى این گیاه در فضاى آپارتمان بسیار ساده است. براى کاشت باید بوته گیاه را خریدارى کرد؛ در مکانى که نور شدید نباشد با آبیارى کم مى توان در منزل آن را پرورش داد.
*** طریقه استفاده از آن، در صورت کاشت داخلى چگونه است
براى استخراج شیره، یک تکه از برگ را بریده و از قسمت میانى آن را باز کرده و شیره از آن خارج مى شود. قبل از استخراج شیره بهتر است برگ هاى گیاه شسته شوند. همچنین قبل از مصرف خوراکى باید پوسته سبز آن را به مدت نیم ساعت در آب انداخت تا تلخى گیاه از بین برود.
*** مدت زمان نگهدارى شیره یا برگ ها پس از قطع، چه اندازه است
در صورتى که این گیاه از طریق تولید در منزل مورد استفاده قرار گیرد، مدت زمان مصرف آن حداکثر سه تا چهار روز پس از استخراج شیره است. در غیر این صورت آلودگى هاى محیطى، جذب گیاه شده و خواص درمانى آن را از بین مى برد.
*** ارزیابى کاشت، تکثیر و تولید این گیاه و محصولات آن در ایران به چه صورت است
شمار محصولات جدید آلوئه ورا، رو به افزایش است و با توجه به اهمیت گیاهان دارویى در تولید ترکیبات مورد نیاز در صنایع داروسازى و لوازم آرایشى-بهداشتى، لزوم تحقیق بیشتر درباره جنبه هاى مختلف تولید این گیاه ارزشمند احساس مى شود.
هم اکنون، طرح هاى مختلفى براى تولید و تکثیر این گیاه در حجم انبوه در دست بررسى است و امید است در آینده نزدیک بتوان تولید این گیاه را به میزان قابل توجهى رساند.
*** پیشرفت صنعت گیاهان دارویى در ایران چگونه بوده است
در حال حاضر، تولید گیاهان دارویى در حال توسعه است. در دو سال اخیر، مجوز تولید ۸۰ داروى گیاهى از طرف وزارت بهداشت ارائه شده بود که این میزان هم اکنون به ۳۰۰ قلم رسیده است. همچنین روش هاى مختلف گیاه درمانى و گسترش طب سنتى در دست بررسى و اجراست.